विचार

ओली सरकारको अनावश्यक झुकाव कतै छैन मंसिर १४, २०७७ भारतीय विदेश सचिव हर्षवद्र्धन श्रृङ्गलाको दुईदिने भ्रमण (मङ्सिर ११–१२) सकिएको दुई दिनपछि चिनियाँ रक्षामन्त्री वेइ फेङहे आइतबार (मङ्सिर १४) मा एकदिने नेपाल भ्रमणमा आउँदै हुनुहन्छ । पूर्वरकेट फोर्स कमान्डर, चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिन फिङले नेतृत्व गरेको चिनियाँ सैन्य आयोगका दोस्रा वरिष्ठ सदस्यको आकस्मिक भ्रमण अर्थपूर्ण छ । भारत र चीनका यी उच्चस्तरका भ्रमणलाई छिमेकीमाथि प्रभाव कायम गर्ने प्रतिस्पर्धी कूटनीतिका रूपमा अथ्र्याउन सकिन्छ नै, तर त्यसभन्दा बढी नेपालले पाएको छिमेकी र शक्तिराष्ट्रको महŒवका रूपमा बुझ्नुपर्छ । शक्ति र सामथ्र्यका दृष्टिकोणमा ठूला छिमेकीले आफ्ना वरपर निहित स्वार्थ र चाहना राख्छन् नै तर आफ्नो राष्ट्रिय लक्ष्य र मिसनप्रति राष्ट्रिय अर्जुनदृष्टि भएपछि बाहिरिया प्रतिस्पर्धाको अर्थ रहँदैन । दक्षिणको सन्देश भारतीय विदेश स

१३ मंसिर २०७७ भारतको गुप्चतर एजेन्सी ‘रअ’का प्रमुख सामन्तकुमार गोयल, भारतीय सेनापति मनोजमुकुन्द नरभणे तथा भारतीय विदेश सचित हर्षबर्दन शृङ्गलाको भ्रमणको लगतैपछि चिनियाँ रक्षामन्त्री वेई फेङ्हेको नेपाल भ्रमणमा आज आउने कार्यले नेपाल छिमेकी राष्ट्रहरुको उच्चस्तरीय भ्रमणले राजनीतिक तथा कूटनीतिक क्षेत्रमा विशेष चर्चा पाएको छ । भारतको उच्चस्तरीय सुरक्षाअधिकारीहरुको नेपाल भ्रमण भएको लगतैपछि उत्तरतर्फको छिमेकी राष्ट्र चिनियाँ रक्षामन्त्रीको नेपाल भ्रमणले गर्दा नेपालको सुरक्षाप्रति छिमेकी राष्ट्रहरुको बढ्दै गएको चासो र प्रतिस्पर्धाले कारण चिन्ताको विषय बनेको छ । यद्यपि, चिनियाँ रक्षामन्त्री वेई फेङ्गेको नेपालको औपचारिक भ्रमणले कोरोना भाइरसको कारण नेपाल–चीनबीच को सम्बन्धमा झन्डै एक वर्ष देखि पारस्परिक सम्बन्ध रोकिएका अवस्थामा यो भ्रमणले उक्त सम्बन्ध खुला हुने औपचारिक रुपमा व्यक्त गरिएको छ । तथ

११ मंसिर २०७७ कृष्ण प्रजापति लोग्ने–स्वास्नीको झगडा परालको आगो भन्ने नेपाली उखान प्रचलित उखान हो । आज नेकपाभित्र पनि आफ्नै पार्टीभित्रका नेताहरुबीच लोग्ने–स्वास्नीको झगडाजस्तै गरी विभिन्न खालका झीना–मसिना कुरामा पनि झगडा भइरहेका छन् । कहिले पार्टी फुटाउन खोज्यो भनी झगडा त कहिले पदलाई आफूखुशी चाल्न नपाएको कुरामा झगडा । कहिलेकाहीँ फेरि आफूलाई मन्त्री पदबाट हटाएको विषयलाई लिएर झगडा । आफू पदमा रहुन्जेल जस्तोसुकै पार्टीविरोधी तथा जनविरोधी कार्य गरे पनि केही नहुने । जब आफ्नो मन्त्री पद हट्छ अनि आफ्नै पार्टीको सरकारविरुद्ध तथानाम गाली गर्ने ? यस्तो पागलपन हाम्रा नेताहरुमा झल्किएको पाइन्छ । यस्ता विभिन्न कारणले गर्दा गत साता नेकपाका नेता सुरेन्द्र पाण्डेलाई चितवनको एउटा सार्वजनिक कार्यक्रमबाट जनताले लखेट्न थालेपछि मुस्किलले ज्यान जोगाएर भाग्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भयो । पृथ्वीनारायण शाहलाई

प्रेमलकुमार खनाल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) भित्र अध्यादेश प्रकरणबाट एकपछि अर्को गर्दै उत्पन्न भएको समस्या, बहस र विवादलाई गत भदौ २६ मा सम्पन्न नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको स्थायी कमिटीको बैठकले टुंगोमा पु¥याएको थियोे । बैठकले पार्टी एकता, कोरोना नियन्त्रण, पार्टी र सरकारबीचको सम्बन्ध, पार्टीको महाधिवेशनको तयारी, संसदीय दलको भूमिकालाई प्रभावकारी बनाउने, संघीय सरकार र प्रदेश सरकारमा आवश्यकताअनुसार पुनर्गठन गर्ने तथा दुई अध्यक्षमध्ये एकले कार्यकारी अधिकारसहित पार्टी काममा केन्द्रित हुने र अर्काे अध्यक्षले पार्टीसँग समन्वय गरेर सरकारको काममा केन्द्रित हुने तथा सीमा अतिक्रमणका बारेमा उच्चस्तरमा राजनीतिक एवं कूटनीतिक वार्तालाई शीघ्र अगाडि बढाउने तथा एमसीसी सम्झौतालाई राष्ट्रिय हितमा सुनिश्चित गर्न अमेरिकी सरकारसँग सरकारले सुधार गर्न पहल गर्नेे निर्देशित गरेको थियोे । तर स्थायी कमिटीको बैठ

टिप्पणी २०७७ मंसिर ६ - इन्द्र राउत काठमाडौं । जनयुद्धरत तत्कालीन माओवादी र सरकारका बीचमा विस्तृत शान्ति सम्झौता भएको २०७७ साल मंसिर ५ गत्ते १४ वर्ष पुगेको छ । विस्तृत शान्ति सम्झौतापछि मुलुकमा संविधानसभाबाट अपुराे एकथान संविधान जारी भएकाे छ । न हाँसकाे चाल न बक्कुलाकाे चाल झै काे संविधान, शासकीय अभ्यास र जनता-व्यवस्थाबीचकाे अन्तरविराेधले यी बर्षहरुमा द्वन्द्वकाे नयाँ बिजाराेपण गरेकाे छ । शान्ति सम्झाैतामार्फत् जनयुद्ध त समाप्त भएकाे घाेषणा गरियाे तर जनयुद्ध हुने र गर्नुपरेका कारणहरुलाई निवारण गरिएन । नयाँ बाेतलमा पुरानै रक्सी भने झै रुप पक्षमा केही परिवर्तन जस्ताे देखाइए पनि सारतः व्यवस्था र अवस्थामा कुनै परिवर्तन भएन । बरु श्रमजीवी जनवर्गका लागि यो सुधारिएकाे भनिएकाे दलाल पुँजीवादमा आधारित संसदीय व्यवस्था अझ कुरुप र घिनलाग्दाे बन्न पुगेकाे छ । याे सत्ता, व्यवस्था र संविधानका वि

मंसिर ५, २०७७ श्यामल अधिकारी देशको भविष्यलाई दुई चार जना नेताको घरमा लगेर थुनिएको छ मैले ४६ सालताकाको दृष्टिको कुनै अङ्कमा प्रसंगवश मेरो गृहजिल्ला दैलेखमा प्रचलित एक लोककथाका आडमा एक लेख लेखेको थिएँ । यो कथा मेरी आमाले उहाँकी आमाबाट र उहाँकी आमाले पनि आफ्नी आमाबाट सुन्नुभएको थियो । अर्को एक कथा मेरा बाले आफ्ना बा अर्थात् मेरा बाजेबाट र बाजेले जिज्युबुवाबाट सुन्नुभएको थियो । लोकविवेकका यस्ता अनगिन्ती कथाहरूले हाम्रो समृद्ध सभ्यता र संस्कृतिको निर्माण गरेका छन् । तिनमा ठाडै केही भनिएको हुन्न, पात्र र परिवेशको सहारामा हामीलाई विवेक दिइएको हुन्छ । अहिले सत्तासीन नेकपाभित्रको रडाकोका सन्दर्भमा ती दुईटै कथा सान्दर्भिकजस्ता लाग्छन् । नेकपा माक्र्सवादी पार्टी रह्यो कि रहेन, लामै बहस गर्न सकिन्छ । कम्तीमा पनि माक्र्सवादीहरू परिस्थितिको ठोस विश्लेषण गर्नमा रुचि राख्छन् । अहिलेको परिस्थितिमा

रमेश भट्टराई ‘सहृदयी’ । सबै मिलेर परिश्रम गर्ने तथा उपभोग्य वस्तुमा साझा अधिकार स्थापित हुने मान्यतालाई सरल अर्थमा समाजवाद भनिन्छ । उत्पादनका साधनमा सामूहिक स्वामित्व स्थापना गर्दै ‘सबैलाई क्षमता र योग्यता अनुसारको काम र काम अनुसारको दाम दिनुपर्छ’ भन्ने नीतिमा माक्र्सवादी सिद्धान्तले पुँजीवादको अन्त्य चाहन्छ । अर्थात्, यसमा नेपाली बाम राजनीतिको एउटा प्रमुख नारा “जनताको बहुदलीय जनवाद” को अर्थ गाँसिन पुग्छ । ‘जनवाद’ शब्दको अर्थ सामन्ती शासनको अन्त्य भएपछि स्थापित हुने जनतान्त्रिक राजनीतिक विचारमा आधारित दर्शन भन्ने हुन्छ । जनवादले श्रमजीवी वर्गको हितमा समानतावाद (आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक आदि कुनै पनि क्षेत्रमा भेदभाव नभई समानता हुनुपर्ने मान्यता) को धारलाई प्रश्रय दिन्छ । यो एउटा राजनीतिक–सामाजिक सिद्धान्त हो । यसको अर्थ पुँजीवाद, सामन्तवाद लगायतको एकाधिकारको अन्त्य

ईसाहाक सेन्च्यूरी मानिसले जानेर हो या नजानेर हो, बुझ पचाएको देख्दा अचम्म लाग्छ । मुखले भन्छन्, परपूर्वकाल देखि मित्रता रोटी, बेटी, भाई, भाईको सम्बन्धको कुरा गर्छन् र व्यवहारमा खै त ? धर्मी कर्म एउटै, रितिरिवाज एउटै भनी भन्दछन् र नेपाल चाँहि धर्म र मन्दिरै मन्दिरले भरिएको भनि पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, मानसरोवर छ भनि दर्शन गर्न आउँछन्, खदा र अविर लाएर आनन्द भई मिठा मिठा भाषण दिनछन् र फर्कन्छन् । केही मानिसहरु नेपाल चाहि हिन्दु राष्ट्र मात्र भएको चाहान्छन् । यिनीहरुले इसाई र मुस्लीमलाई तिनीहरु भन्दा शक्ति र भक्ति हाम्रो ठुलो हो भनि भन्ने गरेको पनि सुनिन्छ । तर ,मुस्लीमहरुले उनीहरुको नमाज पढ्दा पश्चिम पट्टि फरकेर निउरन्छन् भुईमा र उनीहरु पूर्व पट्टि र्फकेर खाली भुईमा भुलेर पनि दिशा, पिसाब गर्दैनन्, यति सचेत भएको देखिन्छ । तर हाम्रो छिमेकी देशमा सम्माननीय प्रधानमन्त्री नेरेन्द्र मोदी आफैलाई कठोर ह

१ मंसिर २०७७ रत्ना चवाल नेपाल संवत्को शुरुआत ईसं ८७९ अक्टोबर २० तारिख बिहीबार, वि.सं ९३६, शक संवत्् ८०१ कात्तिक शुक्ल प्रतिपदा, लिच्छवी संवत् ८०२, बुसं १४२४ र मानदेव संवत् ३०४ मा भएको हो। शंखधर साख्वाले नेपाल मण्डलका राज्यबाट गरिबले लिएको ऋण मोचन गरेको खुसीयालीमा नेपाल संवत् चलाइएको मानिन्छ। यस संवत््लाई कतै देश संवत््, कतै साख्वा संवत्् र कतै शंखधरकृत संवत्् उल्लेख गरिएको पाइन्छ। इतिहासविद्का अनुसार लिच्छवी संवत््लाई प्रतिस्थापन गर्दै नेपाल संवत्् प्रचलनमा आएको हो। तैपनि, त्यसताका यस संवत््ले गति लिन नसकेको र केही मात्र प्रयोगमा आएको थियो। मल्ल वंशले नेपाल मण्डलमा राज्य गर्न थालेपछि यसको प्रयोग बढी भएको तर्क इतिहासविद्को रहँदै आएको छ। त्यसैले, नेपाल संवत्् प्रयोगको दृष्टिले मल्लकाललाई स्वर्ण काल मानिन्छ। मल्लकालमा यो संवत्् राजकीयरूपमै प्रयोग भएको थियो। इतिहासविद् एवं संस्क

२०७७ कार्तिक २९ - ––सी पी गजुरेल एउटा वर्गीय समाजमा राज्यले कुनै खास वर्गको हितमा काम गर्ने, त्यसको संरक्षण गर्ने र त्यसको लागि आवश्यक सबै काम गर्ने गर्दछ । त्यो वर्गको हितमा बाधा पार्ने अन्य वर्गलाई आवश्यकता प¥यो भने दमन, उत्पीडन, हिंसा आदिको प्रयोग गर्ने गर्दछ । त्यती मात्र पनि पर्याप्त हुँदैन राज्यले कानुन, संविधान, साहित्य, संंस्कृति, राजनीति, विचार आदि सबैको पनि प्रयोग गर्ने गर्दछ । यी सबैले राज्यसत्ता प्राप्ति र त्यसको संरक्षण र रक्षाका लागि काम गर्दछन् । यी सबै विषयमा स्पष्ट सोचाई नभैकन मजदुर, किसान लगायतका शोषित, उत्पीडित, विपन्न वर्गले आफुलाई मुक्त पार्न र यसका निमित्त संघर्ष संचालन गर्नु संभव हुँदैन । यी आधारभुत विषयमा भएका भ्रमहरु बारे स्पष्ट हुनु अत्यावश्यक छ । एउटा सानो लेखमा सबै विषयमा स्पष्ट पार्नु संभव छैन । प्रस्तुत लेखमा केहि राजनीतिक विषयमा सिर्जित भ्रमबारे स्पष्ट पा